STANDARDET E TË DREJTAVE TË NJERIUT NË NIVEL UNIVERSAL

Historia aktuale e vënies së standardeve në nivel global ka filluar me Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut (UDHR), të miratuar me 10 dhjetor 1948 nga Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, si pasojë e Luftës së Dytë Botërore, gjatë së cilës janë parë shkeljet më të mëdha të të drejtave që kanë ndodhur ndonjëherë. Parandalimi dhe ndëshkimi i gjenocidit, sikurse ai ndaj hebrenjve, që ka ndodhur gjatë holokaustit, është objekt i “Konventës për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimeve të Gjenocidit”, të miratuar vetëm një ditë më herët se UDHR.

Duke dashur që përkushtimet e theksuara në UDHR të përkthehen në gjuhë të obligimeve ligjore, Komisioni i OKB-së për të Drejta të Njeriut, hartoi dy Pakte, një për të drejtat civile dhe politike (ICCPR) dhe një për të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore (ICESCR). Për shkak të Luftës së Ftohtë, ato janë miratuar tek në vitin 1966 dhe pasi që janë ratifikuar nga 35 shtete, në vitin 1976, kanë hyrë në fuqi. Më 1 Janar të vitit 2003, këto pakte kanë pasur 149, respektivisht 146 shtete anëtare. Së pari është miratuar ICESCR si preferencë e shumicës së shteteve të reja socialiste në zhvillim për të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore.

Gjatë viteve të 60-ta, lufta kundër diskriminimit racor dhe aparteidit, arriti kulminacionin, që rezultoi me dy konventa: atë kundër diskriminimit racor dhe ndalimin e krimeve të aparteiditit. Më pas, janë miratuar konventa tjera për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit kundër gruas, torturës dhe trajtimeve ose dënimeve tjera mizore, çnjerëzore dhe poshtëruese dhe konventa për të drejtat e fëmijëve. Këto konventa sqaruan dhe saktësuan më tutje nenet e pakteve, si dhe përqendruan vëmendjen në nevojat njerëzore të grupeve të caktuara. Në rastin e konventës së grave të vitit 1979, “problemi i rezervave”, që është problem i përgjithshëm i traktateve mbi të drejtat e njeriut, përfitoi rëndësi të posaçme, kur një numër i shteteve islamike bënë përpjekje që në këtë mënyrë të kufizojnë të drejtat elementare të grave.

Shtetet, sipas parimit të mosdiskriminimit, duhet të respektojnë dhe t’u sigurojnë të gjithë individëve brenda territorit të tyre, të gjitha të drejtat pa asnjë lloj diskriminimi, të bazuar qoftë në racë, ngjyrë, gjini, gjuhë, religjion, opinion politik ose tjetër, origjinë kombëtare ose sociale, pronë, lindje ose ndonjë status tjetër (Neni 2 ICCPR dhe ICESCR). Për më tepër, Protokoli Shtesë Nr. 12 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, ofron të drejtën e përgjithshme për mosdiskriminim nga ana e çfarëdo autoriteti publik.

Sidoqoftë, ekziston mundësia e përjashtimeve dhe e përdorimit të tërheqjes nga klauzolat. Në rastet e jashtëzakonshme ose të kërcënimit ndaj kombit, nëse gjendja e jashtëzakonshme shpallet zyrtarisht dhe nëse ndërmerren masa brenda kufijve të domosdoshëm të situatës së krijuar, shteti mund të tërhiqet nga disa obligime të tij. Masat e tilla duhet të merren në baza jodiskriminuese (Neni 4 (1) ICCPR). Për këto raste, ekzistojnë procedura të cila duhet të repsektohet, siç është ajo e njoftimit të shteteve të tjera anëtare përmes Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara. Sidoqoftë, nuk lejohet asnjë kufizim nga disa dispozita siç janë ato mbi të drejtën për jetë, ndalimin e torturës dhe skllavërisë, joretroaktivitetin e veprave penale, lirinë e të menduarit, ndërgjegjes dhe të besimit (Neni 4 (2) ICCPR), etj. Kështu që, këto të drejta njihen si të drejta të patjetërsueshme. Këto dispozita emergjente, kanë përfituar një rëndësi më të madhe në luftën kundër terrorizmit. Dispozita të ngjashme gjenden edhe në Konventën Evropiane pë të Drejtat e Njeriut (Neni 15). Komisioni i OKB-së për të Drejtat Civile dhe Politike, në Komentin e Përgjithshëm (Nr. 29, 2001), ka sqaruar detyrimet shtetërore në rastet e “gjendjes së jashtëzakonshme (Neni 4)”, gjithashtu Komisioni Interamerikan për të Drejtat e Njeriut dhe Komiteti Drejtues për të Drejtat e Njeriut në Këshillin e Evropës, kanë miratuar një raport dhe një udhëzim lidhur me “Terrorizmin dhe të Drejtat e Njeriut”.

Disa të drejta mund të përmbajnë të ashtuquajturën “klauzolë për tërheqje”, e cila lejon kufizimin e të drejtave të caktuara, nëse është e domosdoshme për siguri kombëtare, rend publik, shëndet publik ose moral dhe për shkak të drejtave dhe lirive të të tjerëve. Mundësia e tillë, në veçanti, ekziston për kufizimin e lirisë së lëvizjes, lirisë për të lëshuar çdo vend, duke përfshirë vendin e vet, lirisë së mendimit, ndërgjegjës, besimit, lirisë së shprehjes dhe informimit, lirisë e tubimit dhe atë të bashkimit. Këto kufizime duhet të bëhen me ligj, që do të thotë se duhet të kalojnë në kuvend. Organet që bëjnë interpretimin e këtyre instrumenteve ligjore, e kanë për obligim kontrollin e çdo keqpërdorimi të këtyre dispozitave. Si pasojë e aplikimit të gjendjes së jashtëzakonshme dhe klauzolës për tërheqje, disa raste janë paraqitur në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Komisionit dhe Gjykatës Interamerikane.