SHEMBULLI I PAKTIT TË STABILITETIT PËR EJL-në

Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore (SEE), i nënshkruar zytarisht më 1999 në Sarajevë, u kushton rëndësi të veçantë të drejtave të njeriut dhe të minoriteteve. Për këtë qëllim, Grupi Punues për të Drejtat e Njeriut dhe të Minoriteteve i këtij pakti me seli në Lubjanë, ka zhvilluar një strategji të përbashkët dhe ka bashkuar një numër të madh të aktiviteteve për përmirësimin e marrëdhenieve etnike, mbrojtjen e minoriteteve dhe të të drejtave të njeriut.



Në mesin e projekteve bashkëpunuese brenda Grupit Punues, është edhe rrjeti i qendrave për të drejta të njeriut i Evropës Juglindore, i njohur si Rrjeti HRC i SEE. Ky rrjet i përbërë nga 9 qendra, kryesisht të bazuara në universite dhe i koordinuar nga ETC e Gracit, së bashku me qendrën për të drejta të njeriut në Sarajevë, organizojnë trajnime në nivel vendor, shkolla verore për të drejtat e njeriut si dhe projekte hulumtuese siç është, Doracaku i të Drejtave të Njeriut për Joavokatët. Ky rrjet bën përpjekje që të kontribuojë për zhvillimin e kulturës së të drejtave të njeriut në Evropën Juglindore, duke vetëdijësuar njerëzit për të drejtat e tyre dhe duke i pajisur ata me dije për të kontribuar në transformimin e shoqërive të tyre drejt sundimit të ligjit, për të drejtat e njeriut dhe për demokraci, si tri elementet kryesore të identitetit evropian.



I. PROBLEMI I MOSPËRGJEGJËSISË

Lufta kundër mospërgjegjësisë dhe ajo për përgjegjësi është shndërruar në një shqetësim të gjerë global. Një nga problemet kryesore është parandalimin i krimeve të mëtutjeshme, të cilat shpesh po marrin formën e shkeljeve të rënda të të drejtave të njeriut dhe të së drejtës humanitare. Praktikat e lirimit të shkelësve më të mëdhenj të të drejtave të njeriut në botë nga përgjegjësia, janë bërë me qëllim që të bindin udhëheqësit jodemokratik, e më së shpeshti gjeneralët e ushtrisë që t’i transferojnë pushtetet në qeveritë e zgjedhura në mënyrë demokratike. Kjo nuk duhet të ngatërrohet me “amnistinë”, e cila jepet menjëherë pas përfundimit të luftërave dhe ndërrimit të regjimeve për shkeljet më të vogla. Mospërgjegjësia është e kundërta e përgjegjësisë, e cila, për shembull, në nivel vendor dhe ndërkombëtar, realizohet në mënyrë të vazhdueshme përmes themelimit të tribunaleve dhe gjykatave ndërkombëtare penale, qoftë speciale qoftë të përgjithshme.



Me qëllim të parandalimit të shkeljeve të të drejtave të njeriut, konventat e caktuara ndërkombëtare, sikurse Konventa e OKB-së kundër Torturës e vitit 1948, parasheh detyrimin për dënim universal të kryesve të krimeve. Në rastin e ish-dikatorit të Kilit, Gjeneralit Augusto Pinoçetit (Augusto Pinochet) në vitin 1998, një gjyqtar spanjoll ka kërkuar nga Britania e Madhe ekstradimin e tij, kërkesë e cila është aprovuar me një vendim të jashtëzakonshëm të Dhomës së Lordëve, por që nuk është ekzekutuar për shkak të gjendjes së keqe shëndetësore të Pinoçetit. Parimi i jurisdiksionit universal aplikohet nga Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC) dhe në nivel kombëtar.



Format e tjera të realizimit të përgjegjësisë, pa domosdoshmërinë e ndëshkimit të kryesve, janë “Komisionet e Pajtimimt dhe të së Vërtetës”, të cilat si foma të drejtësisë jondëshkimore, janë themeluar në Afrikën Jugore dhe në shtete të tjera. Këto komisione u japin viktimave shans, që së paku ta dinë të vërtetën dhe që shoqëria të mësojë leksione nga e kaluara.



Në rastin e Argjentinës, Komisioni Interamerikan për të Drejtat e Njeriut ka vendosur se ligjet për amnisti, të cilat përjashtojnë përgjegjësinë, paraqesin shkelje të së drejtës për mbrojtje ligjore dhe për gjykim të drejtë. Gjithashtu, ka ekzistuar edhe një fushatë ndërkombëtare kundër mospërgjegjësisë, në të cilën OJQ-të lokale kanë luajtur rolin kryesor. Dhe si përfundim, në vitin 1998 janë hequr ligjet për amnisiti.



J. JURISDIKSIONI NDËRKOMBËTAR PENAL

Në bazë të statutit të Gjykatës Ndërkombëtare Penale (ICC), të miratuar në Romë në vitin 1998, e cila ka hyrë në fuqi në vitin 2002, ICC-ja është themeluar si gjykatë e përhershme në Hagë. Jurisdiksioni i saj mbulon krimet e gjenocidi, krimet kundër njerëzimit “të kryera si pjesë e sulmeve të gjëra sistematike të drejtuara kundër çdo popullate civile”, që përfshijnë rastet e dhunimit, skllavërisë seksuale, shtatzanësisë së detyrueshme, ose çfarëdo forme tjetër të dhunës së rëndë seksuale, zhdukjes së dhunshme të popujve ose akteve të ngjashme çnjerëzore që shkaktojnë vuajtje të mëdha, që mund të jenë dëmtime serioze të shëndetit mental ose shëndetit fizik.



Tribunali Ndërkombëtar Penal për Ish-Jugosllavinë (ICTY) me seli në Hagë, është themeluar më 1993, si gjykatë ad hoc nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së, që të trajtojë shkeljet masive të të drejtave të njeriut dhe të ligjeve humanitare në territorin e ish- Jugosllavisë. Kështu, kompetencat e saj përfshijnë shkeljet e rënda të konventave të Gjenevës të vitit 1949 për mbrojtjen e viktimave gjatë konflikteve të armatosura, krimet kundër njerëzimit, siç janë vrasja, trotura, dhunimi dhe aktet tjera çnjerëzore, të kryera gjatë konfliktit të armatosur, si dhe krimet e gjenocidit. Kjo gjykatë e ndan prokurorin e njëjtë me Tribunalin Ndërkombëtar Penal për Ruandën (ICTR) në Arusha, e cila është themeluar pas gjenocidit të vitit 1994. Ndërsa, për Sierra Leonen dhe Kamboxhën janë themeluar Gjykata speciale.



Sikurse në rastin e ICTY dhe të ICTR, jurisdikcioni i ICC paraqet plotësim të jurisdikcionit vendor. Vetëm atëherë kur shteti nuk dëshiron ose nuk është në gjendje të ndjekë kryesit e krimeve, ICC merr jurisdiksionin mbi ato raste. Të gjitha këto gjykata bazohen në parimin e përgjegjësisë individuale, pa marrë parasysh pozitën zyrtare të të akuzuarit.



Gjykata Speciale për Sierra Leonen, si gjykatë gjysmëndërkombëtare do të hetojë rastet e vrasjeve, dhunimeve, skllavërisë seksuale, shfarosjes, veprave të terrorit, robërimit, vjedhjeve dhe djegieve. Qëllimi i kësaj gjykate është t’i ndëshkojë vetëm ata individë që kanë përgjegjësi më të mëdha për vuajtjet e popullit të Sierra Leones. Në këtë mënyrë pretendohet që, përmes mekanizmave ligjore, të promovohet pajtimi kombëtar dhe në këtë mënyrë t’i kontribuohet paqes së vazhdueshme.