E DOMOSDOSHME TË DIHET

E drejta për shëndet është përmbledhje shumë e gjërë dhe komplekse e çështjeve të ndërlidhura mes vete, pasi që shëndeti dhe mirëqenia janë ngushtë të lidhura në të gjitha fazat dhe aspektet e jetës. Të drejta specifike për shëndetin mund të gjenden nëpër dokumente ndërkombëtare për të drejtat e njeriut. Në esencë, të gjitha të drejtat e njeriut janë të ndërlidhura dhe të ndërvarura mes vete, duke bërë kështu realizimin, neglizhimin, si dhe shkeljen e të drejtave të njeriut, për një numër më të madh të të drejtave, e jo vetëm ndaj një të drejte të vetme dhe të izoluar nga tjerat. Kjo ndërlidhje bëhet më e qartë kur merret parasysh se një e drejtë njerëzore (p.sh. shëndeti), kërkon plotësimin e gjitha nevojave njerëzore, qoftë fizike, siç janë nevoja për ajr, ujë, ushqim, seks, qoftë të nevojave sociale dhe psikologjike, siç janë, nevoja për dashuri, shokë, familje dhe shoqëri.



Të drejtat e njeriut kanë të bëjnë me obligimet që i kanë shtetet për t’i kontribuar përmbushjes së këtyre nevojave dhe për t’ua mundësuar grupeve dhe individëve të jetojnë me dinjitet. Pas Luftës së Dytë Botërore, Karta e Kombeve të Bashkuara e bëri të qartë se, shtetet anëtare kanë obligime ndaj të drejtave të njeriut. E drejta për shëndet, është bërë eksplicite në Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut të vitin 1948, ku në Nenin 25 thuhet: “Çdokush ka të drejtë për një nivel jetese që siguron shëndetin dhe mirëqenien e tij dhe të familjes së tij, duke përfshirë këtu ushqimin, veshmbathjen, strehimin, kujdesin mjekësor dhe shërbimet e nevojshme sociale, . . . ”.



Një deficion i gjerë dhe vizionar për shëndetin është dhënë edhe në preambulën e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO), ku përcaktohet si një: “gjendje e plotë fizike, mendore dhe mirëqenie sociale dhe jo vetëm mungesë e sëmundjeve ose gjendjes së dobët shëndetësore” Kjo pikëpamje për paprekshmërinë e së drejtës për shëndet, nënvizon faktin se pjesa më e madhe e politikës së përcaktimit të shëndetësisë, bëhet jashtë sektorit të zakonshëm shëndetësor dhe kjo ndikon në faktorët social të shëndetësisë.



SIGURIA NJERËZORE DHE SHËNDETËSIA

Shtimi i numrit të konflikteve të armatosura dhe situatave emergjente, si dhe numri i madh i refugjatëve që kërkojnë mbrojtje nga luftërat dhe fatkeqësitë natyrore, e vënë të drejtën e tyre për jetë, në qendër të së drejtës në shëndet. Organizatat ndërkombëtare siç janë, Komiteti i Kryqit të Kuq Ndërkombëtar, Mjekët për të Drejtat e Njeriut, Médecins sans Frontières (Mjekët pa Kufi) dhe Médecins du Monde (Mjekët e Botës), me qëllim që të sigurohet e drejta për shëndet gjatë situatave të jashtëzakonshme dhe rrethanave të tjera të pasigurisë njerëzore, bëjnë mobilizimin e punëtorëve shëndetësor për të aplikuar strukturën e të drejtave të njeriut.

Dhuna paraqitet si problemi kryesor për shëndetësinë publike dhe është pengesë serioze për realizimin e të drejtës për shëndet. Çdo vit, në botë vdesin miliona njerëz si pasojë e lëndimeve të shkaktuara nga dhuna. Disa të tjerë mbijetojnë, mirëpo vazhdojnë jetën me të meta fizike dhe psikike. Dhuna është diçka e parandalueshme. Ajo është rezultat i faktorëve kompleksë të shoqërisë dhe të mjedisit. Është dëshmuar se në vendet me përvoja të dhunës kolektive dhe luftërave civile e ndërkombëtare, përdorimi i dhunës është më i zakonshëm.

PËRSHKRIMI DHE DEFINIMI I ÇËSHTJES


Shëndeti dhe të Drejtat e Njeriut

Ekzitojnë lidhje të rëndësishme mes shëndetësisë dhe të drejtave të njeriut. Disa nga fushat e ndërlidhjes janë: dhuna, tortura, skllavëria, diskriminimi, uji, ushqimi, strehimi dhe zakonet tradicionale.



Përkushtimi i Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut ndaj të drejtës në shëndet si një standard adekuat për jetëse, është bërë më se i qartë në Nenin 12 të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (ICESCR), të vitit 1966. Ky pakt është miratuar në të njejtën kohë me Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR). Ndarja e Pakteve në dy kategori ishte simptomë e Luftës së Ftohtë, ku shtetet e lindjes i dhanë prioritet të drejtave të parapara me ICESCR, derisa shtetet e perendimit përkrahën të drejtat civile dhe politike, si të drejta kryesore sa i përket të drejtave të njeriut. Deri më tani, ICCPR është ratifikuar nga 149 shtete, derisa ICESCR nga 146 shtete; SHBA-të kanë nënshkruar të dyjat, por kanë ratifikuar vetëm ICCPR, ndërsa Kina ka nënshkruar të dyjat, por ka ratifikuar vetëm ICESCR. Teksti i Nenit 12- të ICESCR paraqet themelin e së dretës në shëndet dhe ka këtë përmbajtje:



1. Shtetet palë të këtij Pakti e njohin të drejtën e çdo personi për të gëzuar standardin sa më të lartë të gjendjes shëndetësore fizike dhe mentale.

2. Masat që Shtetet palë të këtij Pakti duhet t’i marrin për të siguruar ushtrimin e plotë të kësaj të drejte, duhet përfshirë ato masa të cilat janë të domosdoshme për të siguruar:

a. Zvogëlimin e vdekshmërisë te të posalindurit dhe vdekshmërinë e foshnjeve, si dhe zhvillimin e shëndetshëm të fëmijës;

b. Përmirësimin e gjitha aspekteve të higjienës së mjedisit dhe të higjienës industriale;

c. Parandalimin, trajtimin dhe kontollin e sëmundjeve epidemike, endemike, profesionale dhe sëmundjeve të tjera;

d. Krijimin e kushteve të cilat në rast të sëmundjeve do t’u siguronin të gjithëve shërbime mjekësore dhe përkujdesje mjekësore.

>>Aspirata ime është që përfundimisht shëndetisa do të shihet jo vetëm si një bekim për të cilin do të shpresohet, por si një e drejtë e njeriut për të cilën do të luftohet.<<

KOFI ANNAN



Ekziston edhe një numër i konventave regjionale të cilat e definojnë më tutje të drejtën për shëndet, përfshirë këtu Nenin 11 të Kartës Sociale Evropiane të vitit 1961, të reviduar më 1996, Nenin 10 të Protokolit Shtesë të Konventës Amerikane për të Drejtat e Njeriut në Fushën e të Drejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore të 1988 dhe Nenin 16 të Kartës Afrikanë për të Drejtat e Njeriut dhe Popujve të vitit 1981.



Qeveritë u qasen në forma të ndryshme obligimieve të dala nga Neni 12 i ICESCR dhe organi i autorizuar për monitorimin e aplikimit të Paktit, me qëllim të sqarimit të obligimeve të shteteve, ka lëshuar një tekst të quajtur Komenti i Përgjithshëm 14, të cilin e miratoi në maj të 2000. Në këtë Koment të Përgjithshëm theksohet se realizimi i të drejtës për shëndet mbështetet në përmbushjen e të drejtave të tjera, duke përfshirë të drejtën për jetë, ushqim, strehim, punë, arsimim, pjesëmarrje, gëzim i arritjeve shkencore dhe aplikimeve të tyre, lirinë për të kërkuar, pranuar dhe përhapur informata të të gjitha llojeve, mosdikriminim, ndalim të torturës dhe lirinë e bashkimit, tubimit dhe të lëvizjes.

Ekzistimi, qasja, pranueshmëria dhe kualiteti

Komenti i Përgjithshëm gjithashtu përcakton katër kritere përmes së cilave vlerësohet e drejta për shëndet:

Ekzistimi, i cili përfshin funksionimin e shëndetësisë publike, objekteve, të mirave dhe shërbimeve shëndetësore, si dhe programeve që duhet të ekzistojnë në sasi të mjaftueshme.



Qasja ndaj objekteve, të mirave dhe shërbimeve për shëndetësi të cilat kërkojnë mosdiskriminim, qasje fizike, mundësi dhe informata adekuate.



Pranueshmëria, e cila kërkon që të gjitha objektet, të mirat dhe shërbimet shëndetësore duhet të jenë të pranueshme në pajtim me etikën mjekësore dhe kulturën e caktuar, pastaj me kërkesat gjinore dhe ciklet jetësore, si dhe të parashikohet respektimi i konfidencialitetit dhe përmirësimi i shëndetit dhe statusit shëndetësor të atyre në nevojë.



Kualiteti, i cili kërkon që objektet, të mirat dhe shërbimet shëndetësore, të jenë shkencërisht dhe medicinalisht të përshtatshme dhe të kualiteteve të mira.

Njeriu është ilaç për njeriun