Ç’ ËSHTË TORTURA?

Të definuarit e fenomenit të torturës dhe keqtrajtimit në mënyrë gjerësisht të pranueshme, ka qenë sfidim për një kohë të gjatë, edhe pse dënimi dhe ndalimi i tyre në përgjithësi kanë qenë të pranuara si norma të së drejtës ndërkombëtare zakonore, që janë aplikuar në të gjitha shtetet. Dispozitat e pranuara ndërkombëtare për ndalim absolut të torturës, të formuluara në një numër të teksteve ligjore ndërkombëtare, nuk kanë qenë një garancion i mjaftueshëm për ndalimin e paraqitjes së torturës. Dukej se gjithmonë ka ekzistuar një shmangie në definim, duke lënë një hapësirë interpretimi autoriteteve shtetërore me qëllim të sigurimit të pranimit të këtyre rregullave ndërkombëtare në parim nga ana e shteteve.

Definicioni ligjor i torturës është përfshirë dhe njohur nga gjitha shtetet nënshkruese të Konventës së OKB-së Kundër Torturës dhe Trajtimit apo Ndëshkimit tjetër Mizor, Çnjerëzor dhe Poshtërues (UNCAT), të vitit 1984 (e cila është miratuar në bazë të Rezolutës 39/46 të Asamblesë së Përgjithshme të 10 Dhjetorit 1984 dhe e hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim; kurse hyri në fuqi më 26 qershor të vitit 1987). Definicioni torturës në Nenin 1 të Konventës, e përcakton atë si:

“çdo veprim me të cilin personit tjetër i janë shkaktuar me dashje dhimbje ose vuajtje të rënda, fizike dhe mendore, me qëllim për të marrë prej tij ose prej ndonjë personi tjetër informacione ose pohime për ta dënuar veprën të cilën ai ose ndonjë person i tretë e ka kryer ose dyshohet se e ka kryer, apo me qëllim që ai ose ndonjë person i tretë të frikësohet, të detyrohet, ose për çdo arsye tjetër të bazuar në diskriminimin e çfarëdo lloji, kur dhembjet ose vuajtjet e tilla janë shkaktuar nga një person zyrtar ose nga një person i tretë që vepron me titull zyrtar, me nxitjen ose pajtimin e tij. Ky term nuk përfshin vuajtjet ose dhembjet që janë pasojë vetëm e sanksioneve ligjore, që u përkasin ose janë shkaktuar prej tyre.”



Edhe pse ky definicion nuk është gjithëpërfshirës dhe nuk elaboron detajisht shkallët e ndryshme të torturës dhe keqtrajtimit, është me rëndësi të theksohet se ky definicion ligjor merr parasysh edhe dimensionin e tyre psikologjik dhe fizik. Ky definicion, po ashtu përjashton sanksionet ligjore, pra sanksionet e parapara me legjislacion vendor, të cilat në raste të caktuara nxisin pyetje nëse këto sanksione janë në kundërshtim të plotë me frymën e Konventës. Sidoqoftë, ky definicion i shtohet kuptimit të përgjithshëm të theksuar nga Komisioni i OKB-së për të Drejtat e Njeriut, sipas tëcili: “të gjitha format e torturës dhe trajtimit apo ndëshkimit tjetër mizor, johuman dhe pashtërues, [. . .] asnjëherë nuk mund të justifikohen në asnjë rrethanë, çfarëdoqoftë ajo.” Raportuesi Special i OKB-së për torturë, gjithashtu ka thënë se “baza ligjore dhe morale për ndalimin e torturës dhe trajtimit apo ndëshkimit tjetër mizor, çnjerëzor dhe pashtërues është absolute dhe e domosdoshme, dhe se nga kjo nuk mund të hiqet dorë në asnjë situatë, ose t’u nënshtorhen interesave, politikave dhe praktikave të tjera.”

Me rastin e Ditës Ndërkombëtare të OKB-së për Përkrahje të Viktimave të Torturës – 26 qershori, Këshilli Ndërkombëtar për Rehabilitim të Viktimave të Torturës, vlerësoi se “tortura është një ndër gjërat më të tmerrshme që njeriu mund t’i bëjë tjetrit. Qëllimi i torturës është shkaktimi i dhimbjeve sa më të mëdha viktimës dhe duke mos e lënë të vdesë . . .” Shkaktimi i qëllimshëm i dhimbjeve dhe vuajtjeve, qoftë fizike ose psikike, është karakteristikë si për torturë ashtu edhe për trajtim çnjerëzor dhe poshtërues. Në terminologjinë juridike bazë për dallim, edhe pse e vogël mes trajtimit çnjerëzor e poshtërues dhe mes torturës, është natyra e veprimit dhe qëllimi i tij, shkalla e ashpërsisë, si dhe përdorimi i metodave mizore. Me fjalë të tjera, sa më mizor dhe i dhimbshëm të jetë një veprim i qëllimshëm, gjykata ka predispozita ta shqyrtojë atë veprim si rast të torturës.



Sipas UNCAT-it, elementet dalluese të torturës janë:

· Veprimi i qëllimshëm që shkakton vuajtje të rënda fizike dhe psikike;

· Akti i shkaktuar me qëllim të caktuar;

· Nga një zyrtari shtetëror ose person që vepron në cilësi zyrtare.